ភាសាសរសេរ និង ភាសានិយាយ សម្រាប់ខ្មែរ នូវតែជាបញ្ហាចំបង។ ស្អី ជាភាសា និយាយ អ្វីជាភាសាសរសេរ។ ចុះព្រលឹង គឺជាអ្វី? ម៉េចបានជាបុព្វបុរសខ្មែរ លោកសរសេរបែបនេះ? ខ្ញុំមិនត្រូវការបកប្រែទេ ដោយសារខ្ញុំជាអ្នកបកប្រែស្រាប់ទៅហើយ។ ក្នុងន័យនេះបានជាខ្ញុំ ស្រាវជ្រាវរកពាក្យ ថាព្រលឹង មានន័យបែបណា?។ ក្រោយការស្រាវជ្រាវ ខ្ញុំរកឃើញថា ព្រលឹងជាពាក្យកម្លាយមកពីពាក្យថា ព្រះ លឹង្គ។ កាលជំនាន់ដើម ព្រះលឹង្គ និងព្រះយោនី (នំគម និងនំអន្សម...)គឺជាព្រះរបស់ខ្មែរ។
ខាងក្រោយជាឯកសារអានកន្លងមក
ព្រលឹង
ព្រលឹង (soul, mind)( ន. ) ដំណើរជីវិត; ស្មារតី; វិញ្ញាណ; ស្រីសួស្ដី, សេចក្ដីសុខ, សេចក្ដីចម្រើន...។ ព្រលឹងព្រលះ ព្រលឹងធំតូច គឺស្មារតីធំតូចឬច្រើនតិច (ព. សា.) ។ បបក់ព្រលឹង (ម. ព. បបក់, ទាំងជញ្ជាត់ព្រលឹង និង បញ្ជាប់ព្រលឹង ផង) ។ បាត់ព្រលឹង ដូចគ្នានឹង បាត់វិញ្ញាណ, បាត់ស្មារតី (ម. ព. បាត់) ។ មានព្រលឹង ធាត់, មានសាច់, មានសាច់មានឈាម ។ ពាក្យគួរសមសម្រាប់និយាយចំពោះមនុស្សដែលគួរគោរពឬគួរថ្នម, មនុស្សថ្នាក់ខ្ពស់រហូតដល់សេនាបតី, ចុះមកដល់ក្មេងតូច : ព្រះបាទម្ចាស់ឥឡូវមានព្រលឹងជាងពីដើម ។ល។ ក្មួយអញឥឡូវមានព្រលឹងណាស់ !; (តែបើនិយាយពីក្សត្រិយ៍ធាត់ ត្រូវថា មានព្រះអង្គ, ទាំងបព្វជិតដែលគួរគោរពក៏ថា មានព្រះអង្គ បានដែរ) ។ លស់ព្រលឹង ភ័ន្តថយស្មារតីព្រោះភ្ញាក់ភ័យតក់ស្លុតរន្ធត់ខ្លាំង ។ ហៅព្រលឹង និយាយបូរបាច់ដង្ហោយហៅព្រលឹងឲ្យចូលមកកាន់រូបកាយវិញ (ធ្វើតាមតម្រាព្រាហ្មណ៍) ។ល។
( គុ. ឬ ន. ) ដែលមានស្រីសួស្ដី, ដែលជាទីស្រឡាញ់ស្មើជីវិត; អ្នកថ្លៃ, មាសថ្លៃ...។ ពាក្យសម្រាប់ហៅមនុស្សជាទីស្រឡាញ់ដោយសេចក្ដីថ្នមចិត្ត : កែវព្រលឹង ឬ ព្រលឹងកែវ, ប្អូនព្រលឹង, មាសព្រលឹង ឬ ព្រលឹងមាស, ព្រលឹងបង, ស្ងួនព្រលឹង ។ល។ (ច្រើនប្រើក្នុងកាព្យ) : ស្ដេចថាហៃព្រលឹង ចុះប្អូនខឹងអ្វីនឹងបង បើមានក្ដីមោះហ្មង ម្ដេចនួនល្អងនាងមិនប្រាប់ ។
អាត្ម័ន ( ន. )
(អាត្មន៑; អត្ត) អាត្មា (ខ្លួន; ចិត្ត) ។ តាមលទ្ធិខ្លះប្រែថា “ព្រលឹង” ក៏មាន, គេនិយាយថា : ក្នុងរូបយើងមានអាត្ម័ន, កាលណាយើងដេកលក់ស៊ប់, ចួនកាលអាត្ម័នចេញពីរូប ត្រាច់ចរទៅខាងក្រៅ, លុះដល់វេលា ទើបវិលត្រឡប់ចូលមកក្នុងរូបវិញ (គេថា ព្រលឹងតូច ព្រលឹងធំ តាមទម្លាប់ជឿ) ។ ព. កា. សម្រាប់ឲ្យងាយចាំថា : អាត្ម័នអាត្មា ទោះប្រើពាក្យណា ក៏បានដូចគ្នា ទាំងពាក្យអត្តា នេះឯងក៏ជា ពាក្យមានន័យថា ចិត្តឬខ្លួនប្រាណ ។ តាមពិតសម្ដី ទាំងពីរទាំងបី នេះមានសន្តាន ប្រភពកំណើត កើតពីដើមធាន អទ៑-ធាតុដែលមាន ន័យប្រែថាស៊ី ។ ស៊ីសុខស៊ីទុក ស៊ីអ្វីគ្រប់មុខ ស៊ីឥតរើសទី អត្តាហ្នឹងឯង ចេញទែងខាងស៊ី ដែលហៅថាស៊ី គឺរងអារម្មណ៍ ។ អារម្មណ៍គ្រប់មុខ ទោះសុខទោះទុក្ខ ចេះតែសន្សំ ទោះអរទោះខឹង ទោះខ្ជិលទោះខំ ត្រជាក់ក្ដៅងំ ចេះតែទទួល។ (ម. ព. អត្ត, អាត្ម, អាត្មា ផង) ។
ប្រវត្តិទង់ព្រលឹង ឬ ទង់ក្រពើ
កាលណាមានមនុស្សស្លាប់ គេតែងយកទង់ក្រពើទៅចងនៅពីមុខផ្ទះ ឬ ទីណាមួយ ដែលបងប្អូនញាតិមិត្តជិតឆ្ងាយអាចមើលឃើញ។ គ្រួសារខ្មែរខ្លះនៅប្រកាន់ទំនៀមទម្លាប់កប់សាកសព ២ ឬ ៣ឆ្នាំ គេតែងចងទង់ក្រពើនៅក្បែរផ្នូរខ្មោច រហូតដល់ទង់នោះដាច់រហែកដោយខ្លួនឯង។ ជួនកាល នៅពេលធ្វើបុណ្យខួបសាកសព គេក៏អាចយកទង់នោះទៅចង់នៅក្បាលផ្នូរបានដែរ។ AEC Press សូមលើកយករឿងទី២ មកអត្ថាធិប្បាយជូនជាបន្ត។ តើការដោតទង់ក្រពើនេះមានអត្ថន័យយ៉ាងណា? ហើយមានដំណើររឿងយ៉ាងណា?
នៅរាជ្យព្រះបាទអង្គចន្ទទី២ ដែលកាលនោះរាជធានីតាំងនៅឧដុង្គ ព្រះអង្គមានបុត្រីមួយអង្គប្រកបដោយរូបល្អ ព្រះនាមព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីក្រពុំឈូក។ ប៉ុន្តែនៅពេលព្រះនាងក្រពុំឈូកមានព្រះជន្ម ១៦ព្រះវស្សា ក៏ត្រូវបានសត្វក្រពើដ៏ធំមួយឈ្មោះអាធន ដែលបានដំណែងខ្លួនពីនាងមួយអង្គឈ្មោះនាងធន ចាប់លេបទាំងរស់។
៧ថ្ងៃក្រោយមក គេក៏ចាប់ក្រពើនាងធននេះបាននៅខេត្តក្រចេះ។ និយាយអំពីមហេសីស្ដេចអង្គចន្ទទី២ ដែលត្រូវជាមាតាព្រះនាងក្រពុំឈូក នឹកស្រឡាញ់កូនខ្លាំងពេក ក៏ឲ្យសេនាអាមាត្យវះពោះក្រពើនោះយកបុត្រីចេញមកក្រៅភ្លាម ប៉ុន្តែព្រះនាងក្រពុំឈូកបានសុគតបាត់សង្ខារទៅហើយ។ ពេលនោះ ស្ដេចអង្គចន្ទទី២ជាបិតាក៏ឲ្យគេសង់ព្រះវិហារមួយត្រង់កន្លែងវះពោះក្រពើនាងធននោះ ដោយធ្វើសសរដល់ទៅ ១០០ ហើយក៏បានបន្សល់ឈ្មោះមកដល់បច្ចុប្បន្នថា «វត្តសសរ ១០០»។
នៅចំពីមុខព្រះវិហារសសរ ១០០ នោះ ព្រះអង្គបានឲ្យគេធ្វើចេតិយមួយយ៉ាងធំ ហើយព្រះអង្គបានបញ្ជាឲ្យគេចាប់ស្ដ្រីមានផ្ទៃពោះ ២០នាក់ មកសម្លាប់យកក្បាលធ្វើជាគ្រឹះចេតិយ ហើយឲ្យគេសង់រូបព្រះនាងក្រពុំឈូកឈរលើចេតិយ ហើយឲ្យគេយកស្បែកក្រពើនាងធនទៅប្រលះឆ្កាងទាំងអស់នៅក្បែរចេតិយនោះផង។ ហើយបើតាមសេចក្ដីតំណាលរបស់អ្នកស្រុកនៅទីនោះ គ្មាននរណាហ៊ានដើរកាត់មុខចេតិយនោះទេ ជាពិសេសស្ត្រីមានផ្ទៃពោះ។ បើស្ដ្រីមានផ្ទៃពោះណាហ៊ានដើរកាត់មុខចេតិយនោះនឹងត្រូវស្លាប់ភ្លាម។
ទង់ក្រពើនេះមានរាងដូចស្បែកក្រពើមែនទែន ដែលគេចងឆ្កាង ដោយមានតាំងពីក្បាល ខ្លួន ជើង និងកន្ទុយ។ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា សិល្បៈខ្មែរប្រភេទណាក៏ដោយតែងតែមានការវិវត្តប្រែប្រួលជានិច្ច ដូច្នេះបានជាទង់ក្រពើនេះជួនកាលគេរចនាមានជើងរហូតដល់ទៅ ៨ ឬ កន្ទុយ ២។ ហើយប្រសិនបើក្នុងពិធីបូជាសពរបស់ព្រះគ្រូចៅអធិការវត្ត ឬ ព្រះសង្ឃអង្គណាមួយ គេតែងធ្វើទង់ក្រពើនេះធំ ឬ វែង និងមានក្បាច់ច្រើន ហើយធ្វើពីក្រណាត់សំពត់ច្រើនពណ៌ មិនមែនតែពណ៌សតែមួយពណ៌នោះទេ។ ធម្មតាវាមានប្រវែងវែងបំផុតត្រឹម ៥ម៉ែត្រ។ ហើយគេក៏មានធ្វើទង់តូចៗជាច្រើនដាក់នៅទីបូជាសព ដោយមិនកំណត់ចំនួនឡើយ អាស្រ័យតាមការរៀបចំរបស់អាចារ្យ៕
តើប្រិយមិត្តយល់យ៉ាងណាដែរ ចំពោះដំណើររឿងនេះ?
ក្នុងភាសាបរទេស Soul គឺមកពីពាក្យថា សមុទ្រ មហាសាគរ ឬ ជាបឹង។ ក្នុងភាសា សាសនា គេថា ព្រលឹង (Soul) ដំណក់ទឹក ឯព្រះ (Lord/God) ជា មហាសាគរ ។ ដូច្នេះ ខ្មែរ ព្រលឹង ប្រាកដជាមកពី ពាក្យថា ព្រះ លឹង្គ ដែលពេលខ្លះព្រលឹងគឺជា ជីវិត ចំណែក មេជីវិតមាននៅក្នុង លឹង្គ ដែរ!!
ខាងក្រោយជាឯកសារអានកន្លងមក
ព្រលឹង
ព្រលឹង (soul, mind)( ន. ) ដំណើរជីវិត; ស្មារតី; វិញ្ញាណ; ស្រីសួស្ដី, សេចក្ដីសុខ, សេចក្ដីចម្រើន...។ ព្រលឹងព្រលះ ព្រលឹងធំតូច គឺស្មារតីធំតូចឬច្រើនតិច (ព. សា.) ។ បបក់ព្រលឹង (ម. ព. បបក់, ទាំងជញ្ជាត់ព្រលឹង និង បញ្ជាប់ព្រលឹង ផង) ។ បាត់ព្រលឹង ដូចគ្នានឹង បាត់វិញ្ញាណ, បាត់ស្មារតី (ម. ព. បាត់) ។ មានព្រលឹង ធាត់, មានសាច់, មានសាច់មានឈាម ។ ពាក្យគួរសមសម្រាប់និយាយចំពោះមនុស្សដែលគួរគោរពឬគួរថ្នម, មនុស្សថ្នាក់ខ្ពស់រហូតដល់សេនាបតី, ចុះមកដល់ក្មេងតូច : ព្រះបាទម្ចាស់ឥឡូវមានព្រលឹងជាងពីដើម ។ល។ ក្មួយអញឥឡូវមានព្រលឹងណាស់ !; (តែបើនិយាយពីក្សត្រិយ៍ធាត់ ត្រូវថា មានព្រះអង្គ, ទាំងបព្វជិតដែលគួរគោរពក៏ថា មានព្រះអង្គ បានដែរ) ។ លស់ព្រលឹង ភ័ន្តថយស្មារតីព្រោះភ្ញាក់ភ័យតក់ស្លុតរន្ធត់ខ្លាំង ។ ហៅព្រលឹង និយាយបូរបាច់ដង្ហោយហៅព្រលឹងឲ្យចូលមកកាន់រូបកាយវិញ (ធ្វើតាមតម្រាព្រាហ្មណ៍) ។ល។
( គុ. ឬ ន. ) ដែលមានស្រីសួស្ដី, ដែលជាទីស្រឡាញ់ស្មើជីវិត; អ្នកថ្លៃ, មាសថ្លៃ...។ ពាក្យសម្រាប់ហៅមនុស្សជាទីស្រឡាញ់ដោយសេចក្ដីថ្នមចិត្ត : កែវព្រលឹង ឬ ព្រលឹងកែវ, ប្អូនព្រលឹង, មាសព្រលឹង ឬ ព្រលឹងមាស, ព្រលឹងបង, ស្ងួនព្រលឹង ។ល។ (ច្រើនប្រើក្នុងកាព្យ) : ស្ដេចថាហៃព្រលឹង ចុះប្អូនខឹងអ្វីនឹងបង បើមានក្ដីមោះហ្មង ម្ដេចនួនល្អងនាងមិនប្រាប់ ។
អាត្ម័ន ( ន. )
(អាត្មន៑; អត្ត) អាត្មា (ខ្លួន; ចិត្ត) ។ តាមលទ្ធិខ្លះប្រែថា “ព្រលឹង” ក៏មាន, គេនិយាយថា : ក្នុងរូបយើងមានអាត្ម័ន, កាលណាយើងដេកលក់ស៊ប់, ចួនកាលអាត្ម័នចេញពីរូប ត្រាច់ចរទៅខាងក្រៅ, លុះដល់វេលា ទើបវិលត្រឡប់ចូលមកក្នុងរូបវិញ (គេថា ព្រលឹងតូច ព្រលឹងធំ តាមទម្លាប់ជឿ) ។ ព. កា. សម្រាប់ឲ្យងាយចាំថា : អាត្ម័នអាត្មា ទោះប្រើពាក្យណា ក៏បានដូចគ្នា ទាំងពាក្យអត្តា នេះឯងក៏ជា ពាក្យមានន័យថា ចិត្តឬខ្លួនប្រាណ ។ តាមពិតសម្ដី ទាំងពីរទាំងបី នេះមានសន្តាន ប្រភពកំណើត កើតពីដើមធាន អទ៑-ធាតុដែលមាន ន័យប្រែថាស៊ី ។ ស៊ីសុខស៊ីទុក ស៊ីអ្វីគ្រប់មុខ ស៊ីឥតរើសទី អត្តាហ្នឹងឯង ចេញទែងខាងស៊ី ដែលហៅថាស៊ី គឺរងអារម្មណ៍ ។ អារម្មណ៍គ្រប់មុខ ទោះសុខទោះទុក្ខ ចេះតែសន្សំ ទោះអរទោះខឹង ទោះខ្ជិលទោះខំ ត្រជាក់ក្ដៅងំ ចេះតែទទួល។ (ម. ព. អត្ត, អាត្ម, អាត្មា ផង) ។
ប្រវត្តិទង់ព្រលឹង ឬ ទង់ក្រពើ
កាលណាមានមនុស្សស្លាប់ គេតែងយកទង់ក្រពើទៅចងនៅពីមុខផ្ទះ ឬ ទីណាមួយ ដែលបងប្អូនញាតិមិត្តជិតឆ្ងាយអាចមើលឃើញ។ គ្រួសារខ្មែរខ្លះនៅប្រកាន់ទំនៀមទម្លាប់កប់សាកសព ២ ឬ ៣ឆ្នាំ គេតែងចងទង់ក្រពើនៅក្បែរផ្នូរខ្មោច រហូតដល់ទង់នោះដាច់រហែកដោយខ្លួនឯង។ ជួនកាល នៅពេលធ្វើបុណ្យខួបសាកសព គេក៏អាចយកទង់នោះទៅចង់នៅក្បាលផ្នូរបានដែរ។ AEC Press សូមលើកយករឿងទី២ មកអត្ថាធិប្បាយជូនជាបន្ត។ តើការដោតទង់ក្រពើនេះមានអត្ថន័យយ៉ាងណា? ហើយមានដំណើររឿងយ៉ាងណា?
នៅរាជ្យព្រះបាទអង្គចន្ទទី២ ដែលកាលនោះរាជធានីតាំងនៅឧដុង្គ ព្រះអង្គមានបុត្រីមួយអង្គប្រកបដោយរូបល្អ ព្រះនាមព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីក្រពុំឈូក។ ប៉ុន្តែនៅពេលព្រះនាងក្រពុំឈូកមានព្រះជន្ម ១៦ព្រះវស្សា ក៏ត្រូវបានសត្វក្រពើដ៏ធំមួយឈ្មោះអាធន ដែលបានដំណែងខ្លួនពីនាងមួយអង្គឈ្មោះនាងធន ចាប់លេបទាំងរស់។
៧ថ្ងៃក្រោយមក គេក៏ចាប់ក្រពើនាងធននេះបាននៅខេត្តក្រចេះ។ និយាយអំពីមហេសីស្ដេចអង្គចន្ទទី២ ដែលត្រូវជាមាតាព្រះនាងក្រពុំឈូក នឹកស្រឡាញ់កូនខ្លាំងពេក ក៏ឲ្យសេនាអាមាត្យវះពោះក្រពើនោះយកបុត្រីចេញមកក្រៅភ្លាម ប៉ុន្តែព្រះនាងក្រពុំឈូកបានសុគតបាត់សង្ខារទៅហើយ។ ពេលនោះ ស្ដេចអង្គចន្ទទី២ជាបិតាក៏ឲ្យគេសង់ព្រះវិហារមួយត្រង់កន្លែងវះពោះក្រពើនាងធននោះ ដោយធ្វើសសរដល់ទៅ ១០០ ហើយក៏បានបន្សល់ឈ្មោះមកដល់បច្ចុប្បន្នថា «វត្តសសរ ១០០»។
នៅចំពីមុខព្រះវិហារសសរ ១០០ នោះ ព្រះអង្គបានឲ្យគេធ្វើចេតិយមួយយ៉ាងធំ ហើយព្រះអង្គបានបញ្ជាឲ្យគេចាប់ស្ដ្រីមានផ្ទៃពោះ ២០នាក់ មកសម្លាប់យកក្បាលធ្វើជាគ្រឹះចេតិយ ហើយឲ្យគេសង់រូបព្រះនាងក្រពុំឈូកឈរលើចេតិយ ហើយឲ្យគេយកស្បែកក្រពើនាងធនទៅប្រលះឆ្កាងទាំងអស់នៅក្បែរចេតិយនោះផង។ ហើយបើតាមសេចក្ដីតំណាលរបស់អ្នកស្រុកនៅទីនោះ គ្មាននរណាហ៊ានដើរកាត់មុខចេតិយនោះទេ ជាពិសេសស្ត្រីមានផ្ទៃពោះ។ បើស្ដ្រីមានផ្ទៃពោះណាហ៊ានដើរកាត់មុខចេតិយនោះនឹងត្រូវស្លាប់ភ្លាម។
ទង់ក្រពើនេះមានរាងដូចស្បែកក្រពើមែនទែន ដែលគេចងឆ្កាង ដោយមានតាំងពីក្បាល ខ្លួន ជើង និងកន្ទុយ។ ប៉ុន្តែដោយហេតុថា សិល្បៈខ្មែរប្រភេទណាក៏ដោយតែងតែមានការវិវត្តប្រែប្រួលជានិច្ច ដូច្នេះបានជាទង់ក្រពើនេះជួនកាលគេរចនាមានជើងរហូតដល់ទៅ ៨ ឬ កន្ទុយ ២។ ហើយប្រសិនបើក្នុងពិធីបូជាសពរបស់ព្រះគ្រូចៅអធិការវត្ត ឬ ព្រះសង្ឃអង្គណាមួយ គេតែងធ្វើទង់ក្រពើនេះធំ ឬ វែង និងមានក្បាច់ច្រើន ហើយធ្វើពីក្រណាត់សំពត់ច្រើនពណ៌ មិនមែនតែពណ៌សតែមួយពណ៌នោះទេ។ ធម្មតាវាមានប្រវែងវែងបំផុតត្រឹម ៥ម៉ែត្រ។ ហើយគេក៏មានធ្វើទង់តូចៗជាច្រើនដាក់នៅទីបូជាសព ដោយមិនកំណត់ចំនួនឡើយ អាស្រ័យតាមការរៀបចំរបស់អាចារ្យ៕
តើប្រិយមិត្តយល់យ៉ាងណាដែរ ចំពោះដំណើររឿងនេះ?
ក្នុងភាសាបរទេស Soul គឺមកពីពាក្យថា សមុទ្រ មហាសាគរ ឬ ជាបឹង។ ក្នុងភាសា សាសនា គេថា ព្រលឹង (Soul) ដំណក់ទឹក ឯព្រះ (Lord/God) ជា មហាសាគរ ។ ដូច្នេះ ខ្មែរ ព្រលឹង ប្រាកដជាមកពី ពាក្យថា ព្រះ លឹង្គ ដែលពេលខ្លះព្រលឹងគឺជា ជីវិត ចំណែក មេជីវិតមាននៅក្នុង លឹង្គ ដែរ!!
